CIIL WALAAL MISE HIIL WALAL? Qoray Fahad Yasin.
 |
ISMAACIL CUMAR GEELLE
Mar walba istiraatiijiyadda Madaxweynaha Jabuuti
waxay ku salaysantahay balaayo waa la iska moosaa, wuuuna awood walba galiyaa sidii Soomaaliya ay qalalaase joogta ah ula noolaan karto oo dib loogu dhigi
karo dhismaha dowlad ka caga dhigata Soomaaliya.
Markii uu Abiy Axmed bilaabay inuu ka hadlo sidee Itoobiya ku gaari kartaa badda, waxaa u caddaatay Ismaaciil Cumar Geelle inuu dad culus kusoo wajahanyahay, wuuuna dajistay qorshe sirdoon iyo mid
diblomaasi oo uu isaga leexin karo majaddan kusoo
jeeda Jabuuti, wuuuna qaaday tallaabooyin wax tar u
leh dalkiisa.
Koow: Wuxuu Itoobiya kala hadlay inuu ku qanciyo
Soomaaliya ayaan idin la qalqaalinayaa inaad wada gashaan heshiis wax kala badalasho ku dhisan oo ah in Itoobiya ay hesho bad, wana loogu baddalo Soomaaliya. Qorshahaas, wuxuu kala hadlay
Madaxweyne Xasan Sheekh, oo tallaabadaas aanan didmo ka muujinin, haddana ka cabsaday inuu horay ugu sii soda. Dabeecadda Abiy oo boobsiiska jecel iyo
dhaganka Xasan oo daahista u sifaysan baa dib u dhigay
hirgalinta heshiis dex mara Soomaaliya iyo Itoobiya.
Geelle, isagoo dareensan wagtiga sida seefta oo kale u socda, wuuu dajistay shax kale oo aad u xeel dheer isagoo ka dalbaday Madaxweynaha Soomaaliya inuu ka aqbalo in Jabuuti lagu qabto shir wada hadal Soomaaliya iyo maamulka Somaliland oo cinwaankeed yahay xoojinta wada xaajoodyadi horay usoo socday. Codsigaas wuu aqblay Xasan
Sheekh, isagoon ogayn dhagarta ku hoos qarsoon.
Dhanka kale, Ismaaciil Cumar wuxu kula heshiiyey
Itoobiyaanka inuu Xasan ku qancinayo inuu u fasaxo in
Somaliland iyo Itoobiya ay galaan heshiis ay ku helayso bad iyo dekado, qofka u saxiixayana uu nogdo Muuse Biixi, ayaga
oo haysta ogolaashaha Villa Soomaaliya. Sida caadada ah, mar walba Ismaacil iyo Muuse waa isla socdaan, cidda siran waa Muqdisho.
Wajigi muuqday ee shirka kolku dhamaaday, wuxuu
Ismaaciil hordhigay Xasan Sheekh ajandihii qarsoonaa ee
shirka loo qabtay. Wada hadal kooban kaddib, waxaa khadka telefanka lasoo galiyey Abiy Axmed oo ay Geelle isa sii ogaayeen, halkii baana loogu sheegay Abiy in Madaxweyne Xasan uu ogolaaday in Muuse Biixi uu la gali karo heshiiska badda, laakiin shuruudo dhawr ah buu wataa Xasan oo ah, inaanan Muuse la siinin maamuus dal madax bannaan iyo in heshiiskan uu horudha kaliya nogdo, heshiiska oo buuxana
lala sugo Dowladda Federaalka. Sidoo kale, inaanan lagu dhawaaqin heshiis tafaasiil xanbaarsan oo hadallo guudmar
ah un lagu soo koobo.
Markii uu Madaxweyne Xasan usoo duulay Muqdisho, Muuse
wuxuu toos u aaday Addis Ababa si wadaxaajoodka guud u
galo. Nasiib darro, heshiiskii Ismaacil dhedhexaadka ka ahaa
sidii loogu ballamay looma fulin.
Madaxweyne Xasan Sheekh ballanfurkaas waa ka carooday, waaana saldhig u ahaa laba godob; maamuuskii garoonka
Addis Ababa lagu siiyay Muuse Biixi iyo in heshiiska ay si toos ah u kala saxiideen Abiy iyo Muuse, taasoo aan waxba u
reebin Xasan Sheekh.
Codobka kale, waa in lagu soo daray erayo qeexaya in Somaliland la aqoonsanayo oo sidii dal madax bannaan loola dhaqmayo.
Sidaad wada xusuusataan Madaxweyne Xasan dhawr
maalmood ayuu aamusaa oo dhakafaar ku jiray oo marna
Geelle wacay, marna dajisanayey qaabkii uu uga falcelin lahaa
gadoodka shacabka ee cirka isku shareertay. Ilaa iyo hadda
waxaa muuqata in Madaxweynuhu lug u laaban tahay,
waxayna ka muuqata sida wali loo qaadin talaabo u qalanta
waxa dhacay.
Geelle, saddex qolaba halmar buu gool kawada dhaliyey.
Itoobiya mashruucii bad raadinta wuu ka dhiciseeyey. Muuse
Biixi, ceeb iyo fadeexad buu dhex fariisiyay, Soomaaliyana
buug iyo galalaase muddo soconaya buu ku abuuray. Tan ugu
muhiimsan waa in uu iska dadbay damacii Itoobiya oo uu
Jabuuti ka leexiyey mawjaddii bad raadinta ahayd.
Waa kuma Ismaaciil Cumar Geelle?
Madaxweynaha Jabuuti, haddii Soomalida qaarkeed u
taqaanno (Hiil walaal), waxaan anigu u aqaanaa (Ciil walaal),
waana sababahan dartood;
Koow: Dagaalka 1977dii Mudane Geelle, wuxuu hub iyo saanadba ku caawin jiray nidaamkii Mingistu, taasna wuuba
ku faanaa.
Labo: Jabhadihii arumaha ka dhigtay Itoobiya ee la
dagaallamayey dowladi Janaraal Maxamed Siyaad Barre wuxu usoo iibin jiray hubka iyo agabka ciidan.
Sadex: Shirkii Carta, waa sheeko dheer oo waqtigeeda la faahfaahin karo, wuuuse ahaa gorshe uu Geelle ku
fashilinayey istiraatiijiyad u diyaarsaday Alle ha u naxariistee
Mudane Maxamed Ibrahim Cigaal oo doonayey inuu Boorama ku qabto shir lagu heshiisiinayo walaalaha koonfureed, waxaana Cigaal ugu dhex qarsooneyd in shirkaas
ay ka dhalato dowlad midaysa Soomaali oo idil, uuna Madaxweyne ka yahay isaga qudhiisa.
Geelle oo taas ka hortagaya, ayaa doc faruuray gorshihii Hargeysa oo madadii koonfureed ka codsaday in shirka loo soo wareejiyo Jabuuti. Madaxweynihii hore ee Jabuuti Xaaji
Xasan Guuleed Abtidoon oo hawlgab ahaa tallaabadan wuu
ka carooday, wuuuna taagersanaa in Soomaalida la isku
daayo, oo shirka Ina Cigaal martigaliyey ay Jabuuti garab
Afar: Duullaanka maamulkii Tigreega kusoo qaadeen
Soomaaliya 2006dii taakulo siyaasadeed iyo mid diblomaasi ayuu Geelle la garab taagnaa Itoobiya. Xitaa madaxdii
Soomaaliyeed ee Jabuuti micinka biday wuxuu ku amray iney
dalkiisa degdeg uga baxaan.
Shan: Markii ay Kenya ku cadaadisay dowladii hore, inay dib u soo celiso kiiska Badda ee nagala dhaxeeyay, oo lagu gacansayray codsigaas, waxay abuurtay jabhado hubeysan oo
carqaladeeya amniga dhulka xuduudda ah, gaar ahaan xadka
Balad Xawo, Jabuuti waxay IGAD ka codsatay in iyada loo wakiisho xaqiiqo raadinta arrimahan. Soomaaiya way
aqbashay iyadoo aaminsan in ugu yaraan ay si cadaalad ku jirto kiiskan uga gun gaari karto. Balse Geelle wuxuu la saftay Kenya, wuuuna qariyay aqiiqdii la wada ogaa.
Xusuustaas oo idil waxaan usoo faagay, inaan hal suaal
weydiiyo Madaxweynaha Jabuuti. Intaas oo danbi iyo gabood
fal ah haddii ay taariikhda kuugu gorantahay, malaga yaabaa
inaad halmar Soomaali si bareer ah ula jirsato oo aad ugu hiilliso, waliba waxaa dalka Madaxweyne ka ah Mudane Xasan Sheekh Maxamuud oo si gaar ah kuu shinsada, kaana mudan inaad u hiiliso.
Fahad Yasin
